Elisabeth Vogels (autobiografisch)

Mijn man is Ivo van Stokkum. Hij werkt als universitair hoofdocent op de Vrije Universiteit Amsterdam. Zijn grootmoeder Elisabeth van Stokkum-Vogels die altijd veel dagboekaantekeningen maakte, schreef vlak na de 2e wereldoorlog een keer haar jeugdherinneringen op en gelukkig zijn ze behouden gebleven. Hieronder kun je haar verhaal ongekort en onbewerkt lezen. Heel interessant - vooral de beschrijving van haar jeugd. Veel plezier bij het lezen!

1 Maart 1946 - Op verzoek van m'n echtgenoot P.J.M. van Stokkum, zal ik proberen nog wat ván, en óver mijn jeugd te schrijven. 'k Voelde er eerst niet veel voor, maar misschien is ’t toch wel leuk voor de kinderen.

'k Werd geboren te Blerik op 6 November 1886. 't Heette toen nog de gemeente Maasbree. 't Was een groot hoekhuis, tegenover, aan één kant de Lambertuskerk en aan de andere kant een pleintje met het Raadhuis.

Mijn Vader was bierbrouwer. In die jaren was dit heel voornaam. Flessenbier bestond toen niet. Wij brouwden 2 of 3 keer per week, en alles werd in vaten opgeslagen, waarvoor we flinke kelders hadden. 'k Meen twee soorten; licht en donker bier en er was nog verschil met oud en jong bier. De vaten werden rondgebracht met een lange smalle wagen, getrokken door een grote trekhond.

Achter de brouwerij was een reuze lange tuin met alle soorten fruitbomen. Nu, 1966, heeft men van het voorgedeelte van het huis mooie winkels gebouwd. Waar de brouwerij was, heeft men een kapel gebouwd, met daarom heen een (in 1966) groot internaat, een kweekschool voor onderwijzeressen -- Het kleine kerkje bestaat niet meer.

Toen ik 7 of 8 jaar was werd er een grote, mooie Antonius kerk gebouwd. Bij de lste steenlegging was ik bruidje en mocht met nog een meisje, Cato Bouts, de grote zandsteen dragen, die als lste steen fungeerde.

Mijn Vader was een rasechte Limburger geboren te Buggenum, in 1850. Mijn Moeder kwam uit Leiden, dus 'n Hollandse. Er werd altijd Limburgs gesproken, behalve in de huiskamer omdat Mama dit niet verstond en niet kon spreken.

Heel gauw kregen we nieuw, mooi groot huis aan de grote weg. Nú, de Sint Antoniuslaan. Mooie voortuin en achter 't huis weer groten tuin met de fijnste soorten fruit. In de voorgevel was een zandsteen gemetseld met in vergulde letters "1ste Steen door Betsy Vogels"--- Aan twee kanten van het huis waren inrij-poorten, Eén voor de nieuwe brouwerij en één voor 't woonhuis.- Onder 't hele huis en de brouwerij waren grote frisse kelders voor de biervaten. Als er gebrouwen was, en Papa dacht eraan, bracht hij altijd warm bier mee, kersvers. Dit was heerlijk! Zoo op je nuchtere maag!! Het huis was voor die tijd erg mooi betimmerd. Alle raamkozijnen, deuren, trappenhuis, alles prachtig eikenhout. Ook de schuifdeuren tussen de huiskamer en de zaal (zoals we dat noemden) mooi bewerkt hout--- Voor de ramen harmonicablinden met zitbank er onder.

Mama ging eens met mij naar de bewaarschool. Ik kwam naast vies luizenkind te zitten, likte aan haar zuurstok! toen Mama dát zag, nam ze me direct mee en sindsdien speelden we altijd in de tuin tot ±7 jaar en ik naar de dorpsschool ging. De helft jongens, de helft meisjes in een klas.

'k Werd eens door een fiets overreden, door 'n vent die de fiets gestolen had. Heb nu nog 'n litteken boven m'n oog! Verder weet ik nog dat Dr. Dubois mij, in onze kinderkamer de amandelen knipte en mij een "bok met gouden horens" beloofde als ik niet schreeuwde. Verder nooit ziek geweest---

We waren met 4 kinderen. Mijn zus Anny en 2 broers Emile en Jules.- Toen wij naar 't nieuwe huis gingen kwam er in ons oude huis een kostschool voor schippers-jongens. Deze gingen bij ons op de dorpsschool --- Mijn zus en ik hadden veel schik met die jongens. Ze zorgden dat de nonnen 't niet zagen, kwamen ons halen en dan - touwtje springend naar school.-- of knikkeren en tollen. Omdat 't niet mocht, hadden we de grootste "joeks". Dit is Limburgs en betekent pret.

M'n Vader had 3 boerderijen. Kokkerden, de Boekend en een in Hout Blerik. Ook grote bossen. Ons grootste plezier was, als Papa de bestellingen ophaalde, dan mochten wij mee met paar vriendinnetjes. Heerlijke wandelingen. We kregen dan een "schöpke bier mit sokker". Dit was glaasje bier met veel suiker!!— Op de boerderij kregen we spekkoek, of rijstepap of krentenbrood!-- Als ik nu er over nadenk, hebben wij een jeugd gehad als maar heel weinig kinderen. Alles in overvloed, melk, eieren, 't fijnste eigengebakken brood. Dit laatste kneedde de keukenmeid. Er ging flink stuk boter en reuzel en eieren en melk in. Twee maal in de week werd 't gerezen deeg naar de bakker gebracht, en voor 2 of 3 centen werd 't daar in oven gebakken!!- Ook heerlijk krentenbrood en klontjesmik, echt Limburgs. Dan de vlaaien niet te vergeten. Alle mogelijke soorten! De boeren van onze boerderij brachten iedere Zaterdag de nodige voorraad; o.a. grote klomp boter, eieren, melk, karnemelk, meel. Er waren daar ook veel fruitbomen. De helft was voor de boer en de helft voor ons. We hadden toen ook mooi paard en klein open rijtuig. Dit was voor ons de voorloper van de auto. We maakten dikwijls uitstapjes, vooral als we logés hadden. Vooral de familie van Mama kwamen heel dikwijls. Voor die stadsmensen was 't hier een luilekkerland. We gingen dan naar Reuver - Bezel - Grubbenvoorst enz. 's Winters kregen we 2 maal een half varken. De keukenmeid maakte dan balkenbrij, lever en bloedworst, zure zult, droogworst. De hammen en zijden spek werden in klein opkamertje gehangen. Dit was er extra voor ingericht,. geen zon en horren voor de deur en klein raampje. Als die boeren slachtten kregen we altijd een proef van alles wat zij weer maakten!

Mijn Moeder had 2 dienstbodes. De keukenmeid kreeg f80.- of f90.- in 't jaar. De huur ging in, in de maand October tot October van 't volgend jaar. Met Nieuwjaar kregen ze een Godspenning ±5 gld. Namen ze die aan, dan bleven ze. Weigerden ze, dan moesten we een nieuwe zoeken. Overal informeren waar er een weg ging. Adverteren kende men niet. ‘t Binnenmeisje was heel jong en leerde alles van de keukenmeid en kwam in haar plaats als deze trouwde!-- Met de schoonmaak, de kermis en Sinterklaas kregen ze meestal een katoenen jurk en grote sinterklaaspop (speculaas). De schorten waren van 't huis. Hoe meer kant, hoe deftiger dienst. Mama deed niets in 't huishouden. Of 't 'n grap was of niet, maar ik hoorde dat Mama de conditie bij 't trouwen maakte, dat ze nooit in de keuken hoefde te werken!!-- Voor zover ik weet had ze toen ze stierf (59 jaar oud) nog nooit thee gezet!

's Winters werden alle groenten, zoals bonen, snijbonen, zuurkool, ingemaakt, in grote Keulse potten; in 't zout, plankjes met grote kei-steen er boven op, en daarover 'n doekje. Iedere week moest dit schoongemaakt worden. Alle groenten hadden we uit de tuin - asperges - kool - bloemkool - enfin alles wat er verbouwd kon worden. Toen ik trouwde had ik nog nooit groenten of aardappelen of fruit gekocht! –
Iedere week, soms om de 14 dagen kwam de naaister: alles werd aan huis genaaid, versteld, tot zelfs de kousen stopte ze.

Onze Pastoor wilde van de nieuwe Antonius-kerk een bedevaart kerk maken. 't Was een prachtkerk. Deze is helaas in de oorlog verwoest. Nu is er een nieuwe gebouwd onder Pastoor Reijnen. Heel modern en toch intens mooi. Indertijd kwamen er ook bedevaarten, maar vooral veel jonge meisjes hielden de 7 Dinsdagen om een goede Man!

Toen we wat ouder waren gingen we naar Venlo naar school bij de Zusters van Liefde, in de Lomstraat. 4 Maal op een dag heen en weer van Blerik, de brug over! Deze was heel smal, met daar aan vast de spoorbrug. De cavalerie kazerne was in Venlo. Als nu de paarden uittrokken en er toevallig een trein voorbij kwam, hadden de machinisten de grootste pret. De locomotief heel hard laten fluiten. De paarden sprongen, steigerden en wij hollen en ángst dat we hadden! Hoe ouder wij waren hoe meer plezier die kerels hadden. Tot nu toe heb ik nóg angst van de paarden!!-- Ik schreef 't mooiste van de klas en moest allerlei gedichten en bijzondere dingen overschrijven. De Nonnen waren erg op Anny en mij gesteld. We brachten veel fruit voor hun mee!! We kregen in Venlo veel vriendinnetjes en werden op veel koffie-partijtjes gevraagd. Deze werden in "de Prins" of in 't "Casino" gegeven. Dit waren de sociëteiten van de deftigste en minder deftige families. (In 1966 is het nog precies hetzelfde!) De meeste Moeders gingen mee, zaten apart en zorgden voor al de spelletjes en de versnaperingen.

Zaterdags was 't ontzettend druk. De meeste boeren uit Baarlo, Tegelen, Grubbevorst, Blerik en verdere plaatsen gingen dan met grote huifkarren naar de markt. De boerinnen met grote witten mutsen. Voor 't hek van onze tuin was een flinke greppel. De boerinnen gingen om beurten, hele rijen, gewoon daarin zitten. Rokken omhoog -dan behoefte doen - ploef - stonden op - trokken rokken recht - geen broek aan en -- liepen gewoon door!!

De meeste cafés in het dorp hadden er ook een winkel bij, kruidenier - slager - garen en band enz. enz. De betalingen gingen heel eigenaardig. Papa gaf boekjes waarin het geleverde bier stond en aan de andere kant alles wat wij in de winkel kochten. We zorgden zoveel mogelijk dat beide bedragen gelijk waren en betaalden aan het eind van het jaar met "toe beurs" - er kwam geen los geld aan te pas. Mama hoefde haast geen huishoudgeld te hebben----

De huren van de boerderijen werden ook in levensmiddelen omgezet!! --- We hadden een zolder over 't hele huis. Overal rekken met fruit! Op de grond overal fruit met paadjes er tussen. 't Hele huis rook heerlijk naar fruit. Papa was erg bemind bij de schoolkinderen. Veel afval fruit deed hij in een mand, en als de school uit ging strooide hij over de straat, dan links, dan rechts. De kinderen gilden van plezier, rolden over elkaar heen en gingen allen etend naar huis!

Mijn broer Emile ging toen hij ouder werd naar landbouwschool. Had veel plezier in aardbeien kweken. We hadden soms 70 pond per dag en nooit zóó veel vrienden. Allen gingen met schaal aardbeien naar huis - totdat m'n broer 't klaarspeelde dat onze knecht naar de markt mocht gaan en verkopen. De opbrengst werd verdeeld. Emile de helft en wij de andere helft gedeeld! We waren de koning te rijk. Kregen nooit zakgeld en nu opeens zo'n bedragen. Alles ging naar 'n spaarboekje en kocht ik later m'n eerste cadeaux van, voor Vader!! (Piet)

Met de kermis, twee keer in 't jaar, moesten we bij alle slagers vlees nemen, anders namen ze geen bier. Tong, kalfskop, lever, hele kantstukken - die lieten we roken, 't fijnste rookvlees werd dat! En --- er werd dan wat gegeten!! Bij 't ontbijt al groot stuk biefstuk. Trouwens dat was heel dikwijls 's Zondags morgen, ofwel biefstuk of heerlijk klaargemaakte lever in een soort wijnsaus. Met Pinksteren 's middags bowl van aardbeien, paar flessen witte wijn en fles champagne ging hierin. Heerlijk!-- De broers van Papa uit Reuver en Maastricht kwamen met Vrouw en grote kinderen bij ons kermis vieren, en wij gingen naar hun als 't daar kermis was. Dit waren onze enige ontspanningen.--

Het bier werd toen al met paard er wagen rond bezorgd! De kersen, frambozen, zwarte bessen werden veel ingemaakt op brandewijn en jenever. Een plank in de kelder stond vol vierkante flessen, en 't hele jaar door werd er voor 't eten geborreld. Papa had, net als Oom Guillaume, voor Notaris gestudeerd. De standplaats Reuver kwam vrij en de broers gingen loten wie zou solliciteren. Oom werd 't.-- Maar ... in Blerik hielp Papa veel boeren met aktes maken en testamenten enz. en ... wilde hier geen geld voor hebben. En wat deden deze mensen??? betalen met levensmiddelen. Als ze slachtten, de lekkerste stukjes. We hadden soms fl 500,- eieren!

Toen ik ±11 jaar was ging ik naar kostschool in Roermond bij de Zusters Ursulinen in de Voogdijstraat -- Een hele overgang! Over 't algemeen was ik er graag! M'n voorbereiding op 1ste Communie heb ik nooit vergeten. 't Was Mère Thérèse die ons in een soort retraite alles heeft gegeven wat op die leeftijd begrepen werd. Ben nu ±80 jaar kan me alles nog herinneren en nu nog doe ik veel wat ze me tóén leerde. Ik was de oudste thuis en nooit Communiefeest mee gemaakt, en was sprakeloos. De avond voor de grote dag pasten we onze jurken, alle 6 meisjes dezelfde, door de Zusters gemaakt-- we hadden er niets van gezien en alles paste precies. Witte mousseline met lange sluiers.'s Morgens kwamen de Ouders. We gingen hun eerst vergiffenis vragen voor alle verdriet enz. Daarna naar de Kapel. Daarna feestelijk ontbijt- alle families groepsgewijs bij elkaar. Na 't Lof naar huis. Daar weer verrassing. Alle cadeaux! Mijn Vader en Moeder waren toen 12½ jaar getrouwd en vierden dat dezelfde avond met reuze diner. Alle Geestelijken uit dorp, en familie--- alles weet ik nog of 't gisteren gebeurde. De laatste avond voor m'n Communie werd ik nét niet goed. "De menstruatie". De nonnen wisten geen raad. 'k Kreeg glas wijn, moest vroeg naar bed enz. enz. Mama én de nonnen feliciteerden me later, want ik was "een gezonde jonge Dame geworden"! 't Fijnste vond ik dat ik nu bij de grote meisjes mocht slapen, een eigen chambrette met eigen wastafel en kast!-- Als we in bad gingen kregen we lange badcape om. Moesten met ogen dicht bidden als de Zuster ons waste - Toen we ouder werden geen zuster meer, wel badmantel!! Ook hadden we soort gymnastiek door leraar. Van der Maas heette die leraar. Moesten we aan de ringen, dan kregen we een touw om ons benen, anders .... zag hij onze broek! Wat is alles veranderd! 'k Bleef ±6 jaren in Roermond---
Toen de fietsen kwamen, kreeg ik al heel gauw een fiets en heb veel genoten. 'k Was 't eerste kind met fiets! denk ik ±13 jaar was. 'k Begon toen ook te flirten met Henri en Arthur. Kreeg in Roermond steeds kaarten. Hij begon "Allerliefste Betsy", en eindigde "je innig liefhebbende vriendin Henrica". We mochten niet met jongens schrijven. Wat een verschil met nu! 'k Had leuke vacanties. Op reis gaan was geen gebruik.

Toen ik 17 was ging ik naar Luik bij de "Dames Bénédictines" Boulevard d'Avroy! Hier was alles Frans - en even moeilijk aanpassen. Kreeg helemaal geen bezoek in 't trimester van Sept. - tot Kerstmis - geen dag uit! Alles was veel strenger als in Roermond. Toch was ik er graag en toen Mama en Emile mij kwamen halen, na een jaar, wilde ik nièt weg! wilde daar Non worden!!-- Dit ging gauw over!!--Voorgoed thuis. Wat een overgang. Papa stond er wel op dat we iedere morgen naar de H.Mis gingen, trouwens dat deed hij zelf ook, naar de vroegmis. Mama ging met ons. We wandelden veel, hadden dameskransje -- iedere week, om de beurt een avondje bij elkaar. 's Winters gemengd koor, ook heel leuk. Kreeg nog steeds pianoles van een Mijnheer Meyer.
We fietsten veel. Met groepjes naar Kevelaar, dit was heel eind. Vroeg weg, brood mee. Alleen daar "caffé mit kuchen". 's Avonds weer terug. Alleen onder meisjes, dit was 't gebruik. Dan naar Roermond "Kapel in 't Land" of naar Crefeld. Daar kochten we veel blousjes, jurken enz. en dan proberen de grens over te smokkelen!! Mama ging ook wel eens, maar dan was 't per trein. Meestal als we logés hadden. Wat bij ons een gulden kostte, was in Crefeld een mark. Dus 't was altijd voordeliger en 't was een waar feest! Later gingen de heren van tennisclub mee, o.a. naar paardenrennen, tenniswedstrijd in Helmond. Ook logeerde ik in Aken, bij een vriendin die ik in Luik leerde kennen, maakte daar 2 studenten feesten mee. 't Zijn rare kerels die studenten - tegen 12 uur zag je ze flaneren op drukste punt. Ze hadden dan geduelleerd en hoe meer verband ze dan om d'r hoofd of arm hadden, hoe verwaander ze waren. Ook een bruiloft daar mee gedaan. Kreeg van Mama pracht wit zijde jurk. Verder logeerde ik te Maastricht, in Leiden bij Jacques Creyghton en later bij Leen Timp, in Amsterdam bij familie Schrijnen, in Utrecht bij familie Diebels, in Tilburg bij Dr. Faminiau, Den Haag familie Simonis. Hij ons logeerden broer van Mama, Jan Jongmans, die kwam soms met hele familie en bleef paar weken in dat heerlijke luilekkerland. Verder Willem Jongmans, later Professor in geologie te Heerlen. Deze kwam bij ons altijd studeren voor z'n examen. Dan Jacques Jongmans, deze had prachtstem. Mama organiseerde dan zangavondjes. Reuze gezellig. Jet Herfkens, nu getrouwd met Dr Arntz te Mill, was mijn vriendin en Marietje Herfkens met mijn zuster. Wij waren daar of zij bij ons. Wij waren altijd stom verbaasd dat die meisjes zo veel in 't huishouden deden. Anny en ik deden niets als handwerken en lezen, maar we begonnen toen toch met naaien. Anny had er veel aanleg voor en maakte veel zelf voor haar eigen. Bij mij lukte het bijna nooit!--
Mijn Vader was bijna 25 jaren lid van de gemeenteraad en jaren wethouder. Wilde niet feesten, trok zich net voor 25 jaren terug.--

Er was nog geen gas of elektriciteit,dus waren er hier en daar petroleum lampen op straat. Deze brandden alleen als "t geen volle maan" was. Dan was 't tóch licht genoeg!! Maar O weh als de maan verstek liet gaan. 't Was bij ons een lindeboom laan en dan zag je geen hand voor je ogen! We gingen altijd vroeg naar bed - er was toch nergens iets te doen. Papa zette dan vier kandelaars op de trap en een voor de ander ging dan met z'n kaarsje naar boven. Nét voordat ik trouwde maakte ik nog mee dat er gas kwam, ofwel kousjes ofwel vleermuispitjes !--

De dienstmeisjes zaten 's avonds altijd in de keuken. Ze hadden daar hun eigen soort buffetje, met wat ze nodig hadden, o.a. boter, namen ze haast niet, wel potje met reuzel stond altijd op tafel. (dit werd thuis zelf gemaakt) en dan stroop die we ook zelf lieten maken van afval-fruit met wortelen. Iedere morgen werd er spek gebakken en tot aan de 1ste wereldoorlog kregen we dit altijd bij ontbijt, afgewisseld 's winters door balkenbrij, ook zelf gemaakt! Een tractatie was ook wijnsoep, (die kregen we altijd met Goede Vrijdag) of karnemelksoep met pruimen, krentenpannenkoek en appelkoekjes.

Toen ik ±19 was begon Mama, te sukkelen, rheuma, zei de Dokter-- hij zou er haar wel af helpen door masseren. Om de dag kwam hij haar rug masseren -- tot op een dag Mama, Dokter en ik naar boven gingen. Alles was heel goed, Dokter die een huisvriend was liep nog hard zingend naar boven --- Hij masseert, en opeens; wat er gebeurt weet ik niet, maar Mama gilt van de pijn. Dokter kan haar nog net grijpen, legt haar op bed en drie jaren is ze niet meer uit bed geweest. Steeds hevige pijnen in rug. 't Laatste jaar moest ik haar om'de 3 uur een morphine-injectie geven om 't iets te verminderen. Ze kon zich de laatste 2 jaren niet meer helpen, wilde door niemand verpleegd worden, als door mij. 'k Kon nergens meer naar toe, mocht wel, maar had toch geen rust. Ik moest en zou, voor mama, de Carnaval meemaken. Ben ook weg geweest, met de tennisclub. Heb me goed geamuseerd, ook de andere 2 jaren. Maar tóch inwendig was ik er veel te ernstig voor. Een jaar, 't eerste had ik blauwe domino aan, was met Dr. v.d. Weyden en z'n vrouw. De andere keer als dienstmeisje met Mijnheer en Mevrouw Prinsen (uit Helmond) en 't 3de jaar met de tennisclub. We stelden 'n jachtclub voor. Vuurrode jassen en witte broeken en rokjes. Hoge bruine laarsjes, heren hoedjes, zweepjes, jachthoorn, (alles door kleermaker gemaakt) witte lange handschoenen. 't Was reuze leuk en kregen "l' originele prijs" - mand met flessen drank. 't Was altijd reuze laat dat we thuis kwamen, maar --- Papa joeg ons 's morgens 't bed uit om Askruisje te halen.

De vasten was ook streng bij nu vergeleken. Iedere Woensdag en Vrijdag vastendag; de Goede Week Woensdag, Donderdag, Vrijdag en Zaterdag. Goede Vrijdag geen melk, geen boter, geen eieren, geen lekkers natuurlijk! de hele vasten niet. Uitgaan deed niemand in die 40 dagen. De sieraden werden opgeborgen! En maar werken! 't Hele huis moest met Pasen schoon zijn! Op Paasmorgen was 't eieren rapen. Overal in de tuin vonden we ze ... een hele mand vol!
Alles werd betaald in Marken, 't Hollands geld was haast niet te krijgen. Aan 't postkantoor moest men Hollands-geld hebben-- dit was zoo tot aan de 1' wereldoorlog.

't Leven was, volgens mij, op sexueel gebied, lang niet zoo moeilijk als tegenwoordig! Toen ik al verloofd was had ik geen flauw idee wáár de kinderen precies vandaan kwamen en hóe alles in z'n werk ging. Ik hoorde dit pas toen een zuster van mijn verloofde mij alles breedvoerig vertelde. 'k Schrok geweldig en had moeite alles te verwerken. Toen mijn broer Jules geboren werd, in 1894, ik was dus 8 jaar, ging 't zoo: Achter in de tuin groeide kool, en - - dagen voor de bevalling wandelde mijn Vader met ons de tuin door, en wees ons steeds op die bijzondere grote kool! "Daar zou wel eens een kindje uit kunnen komen", - zei hij, en -- toen Jules geboren was, wij hollen naar de kool en --- weg was die! Wat een verschil met nu. De kleinste kinderen zeggen al van alles, en daarom hebben de jongens en meisjes 't veel moeilijker. Ook zijn ze veel vrijer in alles. Neem 't reizen in trein maar eens. 'k Denk dat ik ±19 was, toen ik nog nooit in een herencoupé gezeten had! Altijd damescoupé, 2' klas! Met Papa kwam ik uit Maastricht, herencoupé. Van Maastricht tot Venlo heb ik zitten blozen van jewelste. Wist me geen raad. In zo'n klein dorp, was het leven van een jong meisje heel anders dan in de grote steden. Dáár waren ze tóen ook al veel verder in alles. Want er gebeurde ook van alles, net zo goed als nu, onechte kinderen, "dames op kamers" enz. enz. Maar wij hoorden er weinig van. Trouwens als er een jong meisje in de kamer was sprak men over "zulke onderwerpen" niet!!—

Voor de trein-reis waren er toen kilometer-boekjes, in plaats van kaartjes, 2' en 1' klas. Als we naar Reuver of ergens heen gingen werden de kilometers afgeschreven. De nichtjes uit Reuver hadden l' en een 2' klas boekje. 's Middags gebruikten ze een l' klas boekje want … dan zaten er meer deftige lui in de trein!---

Ongeveer een half jaar voor Mama haar dood, zou ik naar Lourdes gaan, én om genezing te vragen én om te weten of ik in 't klooster zou gaan! 'k Was toen door toedoen van m'n biechtvader, in contact gekomen met de franse Carmelitessen, die naar Baarlo gevlucht waren. 'k Had de lijst al van alles wat ik moest meebrengen!-- Een zuster uit het ziekenhuis van Venlo, verzorgde Mama in die dagen. Ik ging dan met Jo Herfkens onder chaperonne van de dames Janknecht. --
Alles was prachtig en genoten volop - van de ene kerk naar de andere - kruisweg - processie enz. Voor afleiding ging een gedeelte van de mensen uitstapjes maken in kleine rijtuigjes of "een jan-plezier", (de voorloper van de autobus). Wij hadden ook een groepje en betaalden per persoon. Op 't laatste nippertje viel er iemand uit en toevallig stond aan de overkant van ons hotel een heer te kijken. We zagen aan 't insigne dat het een Hollander was. Wij allen aan 't roepen of hij mee wilde "er was één plaats over". Laat 't nu Piet van Stokkum zijn. Op die reis hebben we ons dus leren kennen! en waren 't spoedig met elkaar eens. Hij wilde broeder worden en ik Carmelites. Papa en Mama voelden er niets voor. 't Heeft 3 jaren geduurd vóór dat we trouwden.

Mijn Moeder stierf 19 Dec. 1908, gaf ons nog de zegen vóór dat Piet de laatste maal afscheid nam. 'k Had 100% vertrouwen in O.L.Vrouw.. Zij bracht ons bij elkaar en ... alles moest goed komen!-- Mama had reuze spijt dat ik niet in "Lourdes bad" gegaan was, "voor m'n eczeem", daar had ik geen vertrouwen in. Die Goede-ziel dacht dat ik niet genoeg voor haar gebeden had, want ik praatte steeds maar over die Piet! ofwel over een Mijnheer IJzermans uit Vlaardingen. De Zuster uit Venlo vertrok. Mama vond het een vreselijk mens. "Een machine zonder hart" zei ze altijd. Onze dienstbode wekte me 's morgens. Mama was heel slecht. Dr., Vader, Zus, Emile geroepen. Jules was toen in Rolduc en werd getelegrafeerd, kwam direct over. Hij was toen 13 jaar! Mama sliep zóó rustig in, dat wij allen die er omheen stonden 't haast niet merkten. De begrafenis is haast niet te beschrijven. De dode werd aan huis afgehaald door alle Geestelijken en misdienaars en … ik geloof dat het hele dorp mee liep. We lieten ±600 bidprentjes drukken en hadden er veel te weinig. Kerk, kerkhof, alles zwart van de mensen! Mijn Zuster en ik waren in zware rouw. Lange crêpe sluier vanaf hoed, voor ‘t gezicht tot aan de zoom van de jurk. Dit moest men ±½ jaar dragen, dan de sluier weg. Wel 1 jaar zwart, dan halve rouw, tot hoe lang weet ik niet meer. --
In huis was 't een hele overgang. Onze dienstbode die we jaren hadden, ging weg. En mijn Vader vond dat wij veel te veel verwend waren en we van nu af aan veel meer zelf moesten doen! We kregen een meisje dat nog nergens geweest was. Ik moest haar leren en... kon zelf niets! Of 't goed was of niet, 't lukte. We kwamen er door heen en heb nergens spijt van gehad. Voor mij werd 't een heel ander leven, m'n gedachten waren veel in Rotterdam, en kreeg 't druk. Alles moest geleerd worden tot m'n 1e bezoek aan Rotterdam! 't Was ontzettend vreemd en een grote overgang.

De familie van Piet was heel anders, veel stijver - en volgens mij fanatiek godsdienstig. Zou ik me ooit wennen?? 'k Bleef ± 8 dagen. Vond huis erg klein en Rotterdam erg druk - 't Winkelen vond ik vreselijk. Iedereen in Blerik kende je en hier alles en allen vreemd! Dat zou moeilijk worden!--
Toen ik weer thuis was kocht ik van spaarcentjes een naaimachine - Singer trap - en Hanneke onze naaister leerde me naaien. 'k Maakte zelf m'n hemden, nachtponnen, slopen, lakens, alles heel mooi geborduurd, o.a. hemdpassen - hardanger tussenzetsels enz. M'n uitzet, alles 24 stuks, kreeg ik van textiel fabriek "van Dijk". Meubels bestelden we bij Schönau in Rotterdam. Slavonisch eiken met parelmoer ingelegd. Slaapkamer maakte een meubelmaker van Sanders te Venlo. Anny en ik kregen f 3000.- als uitzet. Omdat Mama overleden was trouwde ik in Rotterdam "Steiger" gelijk met zus Marie van Piet. Heb hier altijd spijt van gehad. De receptie was in Blerik. Kreeg veel bloemen en cadeaux-

Nu woon ik dan in Rotterdam. Leuvehaven 41, dicht bij de fabriek "van Nelle". Iedere morgen 7 uur begonnen de machines te werken en lagen we te trillen in bed. Alles rook naar koffie en koffiegruis kwam door de kieren van de ramen! Beneden ons was advocaten kantoor - moest hoge trap op. Dan flinke wit marmeren gang. Vóór grote kamer. Dit werd kantoor. Achter huiskamer - geen uitzicht! De achterburen waren nog geen 4 meter van ons vandaan, en dit was ordinair volk! Je hoorde ze vloeken en ruzie maken. Dan was er nog kleine kamer en grote keuken. Aanrecht en vloer ook wit marmer. Daarboven 1 grote slaapkamer met pracht uitzicht over Leuvehaven, de Blaak tot aan oud Postkantoor. Vismarkt lag op hoek Leuvehaven + Blaak. 't Water lag vol schepen en reuze gezellig en levendig. Af en toe was er hoog water, stond hele straat blank en de schepen lagen dan op de straat! moesten wachten op het getij om los te komen.-- Dan was er nog grote zolder over 't hele huis met dienstbode kamer!

We waren ± 14 dagen op huwelijksreis - tevens zakenreis- Piet wilde dat ik de groeven leerde kennen. We gingen dus dwars door Beieren tot München toe - 'k Was nog zoo verlegen als wat! en zal wel geen mooie indruk gemaakt hebben! We kwamen doodmoe thuis en --- was 't aanpakken. 't Is maar goed dat manlief zoo gek op me was - geen fouten in me zag - want oh, oh, wat deed ik domme dingen.

Al gauw was ik in verwachting, kreeg toen een "hitje" een vies vlooienkind. Het boodschappen doen was gewoon een marteling. Had geen idee van gewicht, prijzen en kwaliteit en kookte veel te veel! Er was geen balcon. De overgang was te groot en toen 't nieuwtje er af was had ik schoon genoeg van Rotterdam!

Hoe ik m'n was deed? De water + vuurbaas bracht een grote houten kuip en later paar emmers goed heet water - 't Was heel goedkoop - 's middags haalde hij alles weer terug!

Toen ik 7 maanden in verwachting was kreeg ik een meisje voor dag en nacht. 't Was een Blerikse en heb ik prettige tijd gehad. Antoon werd 11 Mei geboren. Het was zware bevalling. Dr. Koning was huisdokter - hij haalde Dr. de Snoo er bij. Deze was hoofd v.d. kraaminrichting en Dr. Soer voor de narcose.- 't Kind werd met de tangen gehaald. Alles gebeurde in huis. Zelf heb ik niets van gemerkt. 'k Had veel hulp van dat meisje, was gauw opgeknapt tot ik weer in verwachting was van Ria. Door dom inzicht van Piet en mij ging dit meisje met ruzie weg en was 't tobben. Na de geboorte van Ria was ik uiterst zwak. Piet had een nichtje "Mina Ooms" en deze kwam me helpen. Ze moet gezegd hebben: "Wat heeft Piet nu gedaan. Die vrouw is binnen 6 weken dood". Maar ..... ze leeft nog! Intussen heeft Piet het huis aan de Stationsweg gekocht - Toen Ria 6 weken oud was zijn we verhuisd. Alles ging nu beter - In dit huis zijn 4 kinderen geboren. Daarna kocht Piet 't 2' huis er bij. Alles werd verbouwd. 't Hele trappenhuis eruit - overal parketvloeren. De verbouwing kostte toen 25 duizend gulden!

Na de oorlog ging het gezin van Elisabeth en Piet van Stokkum in Groesbeek wonen, want hun huizen in Rotterdam waren verwoest. Ze hadden intussen 13 kinderen gekregen, 11 ervan hadden de oorlog overleefd, twee waren in Duitse kampen omgekomen. [EMKvS]